OVER POETRY SLAM

Een poetry slam (naar Engels, to slam is smijten, slaan) of poëzieslag is eigenlijk een kruising tussen literatuur en sport. Enkele slamdichters, kortweg 'slammers', gaan op een podium (vaak in een club of café) een wedstrijd met elkaar aan. Binnen een bepaalde korte tijd en in een paar rondes dragen de dichters hun gedichten voor. Het publiek en/of de jury bepaalt wie de beste is. Iedereen mag zijn kans wagen; in de loop van de avond worden de besten geselecteerd.

Bij poetry slam is zowel de inhoud als de voordracht belangrijk. Uiteindelijk gaat het maar om één ding: het publiek enthousiast maken. Er zijn veel verschillende soorten dichters actief als slammer: absurdistische, geëngageerde, hermetische, experimentele, klassieke, cabareteske en rapachtige dichters, sonnetenschrijvers en klankdichters. Vaak worden de gedichten uit het hoofd voorgedragen. Meestal krijgen de dichters 3 minuten voordrachtstijd per ronde, soms ook meer. Het publiek stemt meestal met applaus, briefjes of fiches. In Nederland zijn er ook vaak vakjury's die bepalen wie er wint. Poetry slams zijn populair vanwege de ongedwongen sfeer en de laagdrempeligheid. De deelname aan poetry slams is doorgaans open voor iedereen.

Oorsprong
Het fenomeen poetry slam is afkomstig uit de Verenigde Staten. In 1984 startte bouwvakker en dichter Marc Kelly Smith in Chicago samen met enkele vrienden een nieuw poëziepodium in de plaatselijke Get Me High Jazz Club. Het podium was zo laagdrempelig mogelijk. Iedereen die zijn gevoelens en gedachten op papier zette, mocht meedoen. Om het publiek actief te betrekken bij de optredens, bedachten ze een wedstrijdformule, waarbij het publiek interactief kon reageren op de dichters op het podium. Ze mochten aanmoedigen of uitjoelen en zelf beslissen wie de beste dichter van de avond was. De poëzieavonden die ze organiseerden groeiden op deze manier uit tot drukbezochte evenementen. In 1986 verhuisde Smith met zijn concept naar de Green Mill Jazz Club en noemde zijn maandelijkse poëzieavond de Uptown Poetry Slam. De term 'poetry slam' was geboren. Het concept werd al snel overgenomen door andere steden, zoals het legendarische Nuyorican Poet's Café in New York dat er een meer internationale uitstraling aan gaf. De wedstrijd groeide uit tot een landelijk en vervolgens zelfs een internationaal gebeuren. In 1990 vond voor het eerst een Amerikaans Kampioenschap Poetry Slam plaats. Na voorrondes in verschillende steden door het hele land ontmoetten de beste slammers elkaar in een grote, zinderende finale. Sinds 1996 heeft de non-profitorganisatie Poetry Slam Inc. (PSI) het administratiebeheer van de poëzieslamregels en de promotie van slampoëzie als discipline op zich genomen.

Europa
In de jaren negentig verspreidde het competitievirus zich naar Europa. In Duitsland begon men met het uitzenden van nationale competities op televisie en ook in Frankrijk ontstond een actieve slambeweging. In Nederland vond in 2002 voor het eerst een nationaal kampioenschap plaats. Winnaar Erik Jan Harmens haalde de voorpagina's van welhaast alle kranten en het duo De WoordDansers dat in 2003 de finale won, werd zelfs uitgenodigd in een gerenommeerd televisieprogramma. In 2004 organiseerde Poetry International in Rotterdam het eerste World Slampionship, waarna het WK Poetry Slam verhuisde naar Parijs. Ook bestaat er sinds 2010 een Europees Kampioenschap, in 2016 gewonnen door slampion Carmien Michels.

Nederland
In Nederland kreeg het fenomeen poetry slam echt goed voet aan de grond toen café Festina Lente onder de bezielende leiding van Simon Vinkenoog in 1998 begon met de organisatie van een maandelijkse poëzieslag. Later haakte De Wintertuin aan; deze organisatie zette talrijke slams op in vooral het oosten van het land en organiseerde in 2002 het eerste NK Poetry Slam. Naast Festina Lente zijn de U-slam in Utrecht en Dicht-Slam-Rap in Boxtel de langstlopende slams. In 2010 vonden in meer dan 20 steden en dorpen poetry slams plaats, waarvan sommige slams eenmaal per jaar plaatsvonden en andere maandelijks.

NK Poetry Slam
Sinds 2002 wordt er een jaarlijks Nederlands Kampioenschap Poetry Slam georganiseerd. De eerste vier jaar door Wintertuin, en sinds 2006 door het Poëziecircus in Utrecht dat inmiddels is gefuseerd tot Het Literatuurhuis en vervolgens ILFU. Na een snelle groei in de populariteit van poetry slam in de beginjaren, volgde een korte terugval in 2005 doordat Wintertuin zich terugtrok. Sinds 2006 is het aantal slams echter weer flink gegroeid, en inmiddels is slam in Nederland groter dan ooit: de finale van 2019 was nog nooit zo snel uitverkocht en had ruim 600 bezoekers.

Internationale verschillen
Er zijn enkele opvallende verschillen tussen de manier waarop in Nederland wordt geslamd, en landen zoals Duitsland of de VS. In de eerste plaats wordt in Nederland vaak met vakjury's gewerkt, terwijl in het buitenland publieksjury's de norm zijn. Vaak dragen Nederlandse slamdichters meerdere korte gedichten in een ronde voor, terwijl internationaal de gewoonte is om 1 (lang) gedicht per ronde voor te dragen. In de derde plaats is het Nederlands publiek doorgaans stil tijdens de voordrachten, terwijl in de VS en Duitsland gebruikelijk is om goedkeuring en afkeuring voortdurend hardop te laten blijken. In het buitenland, en met name in de Verenigde Staten is poetry slam veel politieker dan in Nederland. Voormalig slamkampioen Ellen Deckwitz vertelt in een interview met literair tijdschrift Awater: 'Amerikaanse slamgedichten zijn vooral redevoeringen met woordspel. De slammer betoogt, hij is voornamelijk bezig om een statement te maken. Het Nederlandse publiek denkt: als je een betoog wil schrijven, dan schrijf je maar een essay. [...] In Nederland kletsen we om de werkelijkheid heen. In het buitenland wordt de werkelijkheid juist nadrukkelijk benoemd en vervolgens opgesierd met franjes en woordspielerei.'

Poetry slam vs publicatie
Het literaire tijdschrift vormde voor dichters lange tijd het belangrijkste opstapje naar een boekpublicatie. Tegenwoordig vervult poetry slam vrijwel even vaak deze rol. De uitstroom van literaire talenten, die via hun slamoptredens ontdekt worden door een uitgever, is erg groot. Veel slamdichters debuteerden met een bundel vlak na hun overwinning op het NK Poetry Slam: Carmien Michels (2016), Daniël Vis (2014), Laura van der Haar (2012), Kira Wuck (2012), Ellen Deckwitz (2009) en Krijn Peter Hesselink (2006). Laura van der Haar werd na haar overwinning op het NK Poetry Slam dezelfde avond nog benaderd door drie uitgeverijen en heeft inmiddels een contract getekend bij Uitgeverij Podium. Ook de dichterscarrières van Tjitske Jansen, Max Greyson, Asha Karami, Anne-Fleur van der Heiden en Erik Jan Harmens kregen een vliegende start dankzij hun slamoptredens.